Klamka zapadła w kwietniu zeszłego roku, gdy Sejm chwalił Ustawę o zapewnieniu wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze. Znakomita większość jej przepisów wchodzi w życie już wkrótce - 28 czerwca 2025. Nowe zasady mają ułatwić osobom z różnymi typu niepełnosprawnościami korzystanie z urządzeń i rozwiązań, bez których trudno dziś funkcjonować – np. terminali płatniczych, bankomatów, automatów biletowych, ale też konsumenckich systemów sprzętu komputerowego. Do nowych przepisów dostosować się muszą producenci, importerzy, dystrybutorzy i upoważnieni przedstawiciele. Uwaga – ustawa nie obejmuje usług oferowanych przez mikroprzedsiebiorców.
Polska ustawa o dostępności wprowadza do krajowego systemu prawnego zapisy Europejskiego Aktu o Dostępności (EAA). Lista produktów i usług, które jej dotyczą nie jest zbyt długa:
- komputery ogólnego przeznaczenia i ich systemy operacyjne
- terminale płatnicze oraz terminale samoobsługowe przeznaczone do świadczenia usług objętych ustawą, bankomaty, automaty biletowe i do odprawy
- konsumenckie urządzenia końcowe wykorzystywane do świadczenia usług telekomunikacyjnych i dostępu do audiowizualnych usług medialnych
- czytniki książek elektronicznych
- usługi dostępu do audiowizualnych usług medialnych
- usługi telekomunikacyjne
- usługi w zakresie pasażerskiego transportu drogowego, lotniczego, kolejowego i wodnego
- usługi bankowości detalicznej, rozpowszechniania książek elektronicznych oraz handlu elektronicznego.
Dobrze, a co to właściwie znaczy, że towar czy usługa jest odpowiednio dostępna? Według rządowego portalu biznes.gov.pl, warunki są następujące:
Informacje o produkcie, instrukcje, etykiety, ostrzeżenia spełniają wymogi dostępności, jeśli są:
- udostępniane za pomocą różnych kanałów sensorycznych (tak aby mogły być odbierane za pomocą zmysłu wzroku lub słuchu)
- przedstawione w sposób zrozumiały i widoczny
- przedstawione za pomocą odpowiedniej czcionki z wystarczającym kontrastem i odstępami między literami, wierszami i akapitami.
Produkt, w tym interfejs użytkownika, jest odpowiednio dostępny jeśli:
- umożliwia komunikowanie się – zapewnia dostępność przez różne kanały sensoryczne i zawiera rozwiązania alternatywne wobec elementów wizualnych (dźwięk, mowa, system dotykowy)
- wykorzystuje mowę, ale oferuje alternatywy dla mowy i wprowadzania danych głosowych
- wykorzystuje elementy wizualne, przy czym umożliwia poprawę widoczności, powiększanie obrazu, zwiększanie jasności i kontrastu oraz współpracę z narzędziami wspomagającymi
- wykorzystuje kolor, ale zapewnia alternatywy dla przekazywania informacji za pomocą kolorów
- wykorzystuje sygnały dźwiękowe, ale oferuje alternatywy dla przekazywania informacji za pomocą dźwięków
- wykorzystuje elementy dźwiękowe, przy czym umożliwia kontrolę głośności i szybkości odtwarzania, redukcję zakłóceń i zapewnia wyrazistość dźwięku
- wymaga ręcznej obsługi, ale zapewnia sterowanie sekwencyjne, alternatywy dla motoryki małej oraz rozróżnienie przełączników dotykiem
Usługi: informacje o oferowanych usługach oraz produktach z nimi związanych spełniają zasady dostępności, jeśli są udzielane:
- w postaci papierowej lub elektronicznej
- z wykorzystaniem więcej niż jednego kanału sensorycznego, tak aby mogły zostać odebrane za pomocą zmysłu wzroku, czy słuchu)
- w sposób jasny i zrozumiały
- w formatach tekstowych wspierających alternatywną komunikację
- z zastosowaniem odpowiednich rozmiarów i kroju czcionki, kontrastu oraz odstępów między literami i wierszami
- z wykorzystaniem alternatywnych form prezentacji treści nietekstowych.
Usługa, w tym interfejs użytkownika, spełnia wymagania dostępności, jeżeli:
- umożliwia komunikowanie się – zapewnia dostępność przez różne kanały sensoryczne i alternatywy dla elementów wizualnych, dźwiękowych, mowy i dotykowych
- wykorzystuje mowę, ale oferuje alternatywy dla mowy i wprowadzania danych głosowych
- wykorzystuje elementy wizualne, przy czym umożliwia poprawę widoczności, powiększanie obrazu, zwiększanie jasności i kontrastu oraz współpracę z narzędziami wspomagającymi
- wykorzystuje kolor, ale zapewnia alternatywy dla przekazywania informacji za pomocą kolorów
- wykorzystuje sygnały dźwiękowe, ale oferuje alternatywy dla przekazywania informacji za pomocą dźwięków
- wykorzystuje elementy dźwiękowe, przy czym umożliwia kontrolę głośności i szybkości odtwarzania, redukcję zakłóceń i zapewnia wyrazistość dźwięku
- wymaga ręcznej obsługi, ale zapewnia sterowanie sekwencyjne, alternatywy dla motoryki małej oraz rozróżnienie przełączników dotykiem.
Przepisy ustawy są oczywiście bardziej szczegółowe – np. w części poświęconej książkom elektronicznym, ustawa wymaga, by użytkownik miał m.in. dostęp do treści i struktury książki i żeby zachowana była możliwość nawigacji po treści i układzie graficznym książki „również w dynamicznych i układzie graficznym”.
Co ważne, każdy będzie miał prawo do monitorowania czy oferowane produkty i usługi spełniają zasady dostępności, a jeśli to sprawdzenie wypadnie źle, do złożenia zawiadomienia, że wskazany produkt/usługa nie spełnia tych zasad. Organem przyjmującym takie zawiadomienia jest prezes PFRON, które je rozpatruje lub przekazuje do rozpatrzenia odpowiedniemu organowi nadzoru rynku: np. prezesowi Urzędu Komunikacji Elektronicznej czy wojewódzkiego inspektorowi transportu drogowego.
Są i sankcje. Jeśli instytucja kontrolna stwierdzi naruszenie przepisów o dostępności, przedsiębiorca może być wezwany do zapewnienia zgodności lub wycofania towaru/usługi z rynku, na co ma 120 dni. W skrajnym przypadku PFRON może nałożyć karę finansową - maksymalnie do 10-krotnosci przeciętnego wynagrodzenia lub 10 proc. obrotu firmy za poprzedni rok.
Warto pamiętać, że zgodnie z art. 4 Ustawy z 26 kwietnia 2024 roku o dostępności, jej przepisów nie stosuje się do usług oferowanych i świadczonych przez mikroprzedsiębiorców. Wyłączenie obejmuje także stron internetowych i aplikacji mobilnych w zakresie map oraz map interaktywnych, jeśli na tych mapach dane teleadresowe i położenie geograficzne są prezentowane w sposób dostępny cyfrowo zgodnie z Ustawą z 4 kwietnia 2019 roku o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych.
