Toruń i Bydgoszcz w nowym, większym województwie „kujawsko-mazowieckim” z ośrodkiem metropolitarnym w obu obecnych stolicach  województwa, ale z siedzibami wojewódzkich władz wcale nie w Bydgoszczy i Toruniu, tylko we…Włocławku i Płocku. Jakiś dziwaczny wymysł? Niezupełnie. To jeden z wariantów nowego podziału administracyjnego kraju zaproponowanego w raporcie „Korekta układu województw – ku równowadze rozwoju”przygotowanego przez dr. Łukasza Zaborowskiego, a firmowanego przez jeden z najbardziej utytułowanych polskich think-tanków – Instytut Sobieskiego.  

Skąd pomysł na zmiany? Zdaniem autora, obecny, wprowadzony reformą z 1999 roku układ 16 województw nie jest wynikiem spójnej koncepcji, lecz „przypadkową hybrydą”. Jak pisze dr Zaborowski, powstała ona „w wyniku rozszerzenia modelu województw 'dużych' o kilka 'średnich'. Wskutek zakulisowych targów politycznych niektóre ośrodki zachowały regionalną samodzielność, a inne ją utraciły. W 'dodatkowych' województwach rangę miast wojewódzkich utrzymały Kielce i Opole, Gorzów i Zielona Góra. Utraciły ją między innymi Częstochowa, Kalisz, Koszalin, Radom i Tarnów, choć mają nie mniejsze znaczenie w sieci osadniczej kraju”. Według autora raportu, zmiana układu administracyjnego jest „wymogiem sprawiedliwości”. 
 

Dla lepszego rozwoju

Zmiany - zdaniem autora raportu – doprowadzić mają do równowagi w wielkości regionów, przywrócić jednolitość regionów sztucznie dziś rozciętych wojewódzkimi granicami. Autor wskazuje tu przykład Elbląga, znajdującego się w województwie warmińsko-mazurskim, odciętego od Powiśla z Malborkiem, czyli swego naturalnego od wieków zaplecza, granicą wojewódzką, które przebiega zaledwie kilka kilometrów od centrum miasta.  
 

Nowy podział ma także służyć lepszemu rozwojowi całych regionów, łącznie z ich mniejszymi  ośrodkami, które w obecnym układzie administracyjnym, jak twierdzi dr Zaborowowski, nie mają szans w konkurencji w ośrodkami metropolitalnymi, koncentrującymi władze polityczną, administracyjną, zarządzającymi podziałem  środków unijnych i generalnie skoncentrowanych na własnym rozwoju. 
„W Polsce status administracyjny jest koncesją na budowanie wszelkich innych funkcji. Przez ponad dwie dekady między uprzywilejowanymi miastami wojewódzkimi a dużymi miastami pozbawionymi tej rangi wytworzyła się przepaść. Dość porównać ośrodki tej samej wielkości, podobnie położone w krajowej sieci osadniczej: Kielce a Radom albo Opole a Kalisz lub Tarnów. Miliardy rządowych złotych i jeszcze grubsze miliardy unijnych euro, wbrew opowieściom o równoważeniu rozwoju, trafiały w pierwszej kolejności do kilku głównych metropolii i kilkunastu miast wojewódzkich”  - pisze autor analizy. 
 

Nie jedno centrum a kilka

Remedium na to ma być  model województwa policentrycznego, w który także inne ośrodki poza stołecznym będą miały przypisany pewien zakres funkcji, który zdaniem Zaborowskiego jest warunkiem rozwoju miasta i jego otoczenia.    
Co ciekawe, na tym tle raport  - jako pozytywne przykłady - wyróżnia dwa obecne województwa: lubuskie i kujawsko-pomorskie, które na swój sposób  spełniają warunek policentryczności,  bo administracje są w rozdzielone na ośrodki: Zieloną Górę i Gorzów Wielkopolski w Lubuskiem oraz Toruń i Bydgoszcz w naszym regionie. 
W koncepcji dr Zaborowskiego, z zasady ośrodkami wojewódzkimi powinny być miasta liczące powyżej 100 tys. mieszkańców. Raport zakłada też możliwość nadania  statusu wojewódzkiego  zespołowi dwóch miast – zbliżonych do siebie topograficznie i reprezentujących podobny potencjał – np. Świdnica-Wałbrzych, albo pełnienie przez dwa miasta funkcji jednego ośrodka wojewódzkiego, np.  – Koszalin i Słupsk.

Cztery warianty

Raport przedstawia cztery warianty korekty układu administracyjnego kraju, przy czym każdy kolejny jest rozwinięciem poprzedniego, stąd obejmują one propozycje od „minimalnej”, dość bliskiej obecnemu podziałowi, aż po opcję  „makroregionalną”  zupełnie już od obecnego układu odległą. W skrócie prezentują się one w sposób następujący:

Wariant I „minimalny” - 16 województw.

• podział województwa mazowieckiego: wschodnia część regionu odchodzi do  Podlaskiego, Siedlce stają się drugim ośrodkiem wojewódzki w Lubelskiem
• Świdnica-Wałbrzych drugim ośrodkiem wojewódzkim w Dolnośląskiem.
• Układ dwubiegudnowy w województwach: Kielce dzielą się władzą z  Radomiem, Poznań z zespołem Kalisz-Ostrów, Warszawa z Płockiem. Lublin z Siedlcami. 
• Słupsk opuszcza Pomorskie  i razem z Koszalinem staje się drugim ośrodkiem wojewódzkim w tandemie ze Szczecinem.  

Wariant II „umiarkowany”  - 20 województw. 

• Dochodzą cztery nowe województwa z następującymi ośrodkami: Kalisz-Ostrów, Tarnów-Nowy Sącz, Legnica-Świdnica-Wałbrzych oraz Bielsko Biała.
• Olsztyn dzieli się władzą w regionie z Elblągiem.

Wariant III „równoważący” - 22 województwa

• Dalej idące ograniczenie terytorialne województw głównych ośrodków metropolitalnych kraju.
• Dochodzą dwa nowe województwa: krajeńsko-pomorskie (Słupsk-Koszalin-Piła) oraz 
  kujawsko-mazowieckie (Płock – Włocławek)  - kosztem zachowanego kujawsko-pomorskiego.
• Między Łodzią a Śląskiem powstanie osobne województwo z Piotrkowem i Częstochową.
• Znika Lubuskie: Gorzów tworzy policentryczne województwo ze Szczecinem, Zielona-Góra z Legnicą i   zespołem Świdnica-Wałbrzych.
• Powiśle Elbląskie  przechodzi z pomorskiego do warmińsko-mazurskiego.
• Nowe Miasto Lubawskie wraca do kujawsko-pomorskiego.
• Podhale  i Spisz przechodzą do  województwa sądecko-tarnowskiego.
• Powiat tucholski przechodzi do pomorskiego.
• Opole z  Rybnikiem tworzą województwo górnośląskie

Wariant IV „makroregionalny  - 12 województw

• Dwanaście makroregionalnych  jednostek  opartych na „wielkoskalowych układach osadniczych”.
• Największe miasta tracą funkcję administracyjne szczebla wojewódzkiego, stają się „ośrodkami metropolitarnymi”.
• Administrację przejmują mniejsze ośrodki. Np.  Elbląg i Olsztyn w nowej jednostce obejmującej tereny obecnego pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Piła i Gniezno w Wielkopolskiem, Piotrków Trybunalski w Łódzkiem. 
• Powstaje  województwo kujawsko-mazowieckie z stolicami administracyjnymi we Włocławku i Płocku i  ośrodkiem regionalnym Bydgoszcz-Toruń.  

Raport „Korekta województw” Instytutu Sobieskiego nie jest ani polityczną deklaracją zmian, ani gotowym projektem ich przeprowadzenia – to ekspercki głos w dyskusji o podziale administracyjnym kraju i jak każda taka opinia  mogący podlegać krytyce czy dyskusji. Tym bardziej, że argumentów  i  konkluzji, które mogą wzbudzać kontrowersje a nawet i gorące polemiki - w tym raporcie nie brakuje. 

Autor opracowania, dr Łukasz Zaborowski jest ekspertem Instytutu Sobieskiego. Prezes Radomskiego Towarzystwa Naukowego, były pracownik biura planistycznego w Radomiu, wykładowca Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie.